لینک اینستاگرام:https://www.instagram.com/mahsa_jasur?utm_sourc

گاه, نگاهى دوباره و نو پژوهشى فقهى اجتماعى در موضوع نگاه و مسايل آن ((قسمت 2.3.4.5.7)) محمد سروش با  پی نوشتهای زیر

نگاه آلوده

از نظر اسلام برخى از نگاهها آلوده و مسموم است, و از چنين نگاههايى به جد بايد بر حذر بود. فرقى نمى كند كه نگاه كننده, زن باشد يا مرد, پير باشد يا جوان و نيز نگاه شونده, هم جنس باشد يا اجنبى, محرم باشد يا نامحرم, كودك باشد يا بالغ, مسلمان باشد يا كافر, همچنين موضع نگاه بدن باشد يا وجه و كفين, و نگاه مستقيم باشد يا غير مستقيم, شخص باشد يا عكس و ...

فقها, از نگاه آلوده با دو تعبير ((تلذذ)) و ((ريبه)) ياد مى كنند, و در حقيقت اين دو, ملاكهاى آلودگى نگاه به حساب مىآيند:

الف) تلذذ

لذت خواهى و لذت جويى در جان انسان ريشه دارد و هر چه روح انسان تعالى بيشترى پيدا كند, گرايش او به لذتهاى متعالى افزايش پيدا مى كند. براى كسى كه شيفته علم است, لذت آموختن و فهميدن, با لذتهاى ديگر برابرى نمى كند و كسى كه شيرينى فرو بردن خشم را تجربه كند, بيشترين لذت را از آن مى برد.(1)

1ـ نهج البلاغه, نامه 31, و تجرع الغيظ فانى لم ار جرعه احلى منها عاقبه و لا إلذ مغبه.
2ـ نهج البلاغه, حكمت 390, ليس للعاقل ان يكون شاخصا الا فى ثلاث مرمه لمعاش او خطوه فى معاد او لذه فى غير محرم.
3ـ سيدمحسن حكيم, مستمسك العروه الوثقى, ج14, ص30.
4ـ محمدحسن النجفى, جواهرالكلام, ج29, ص70.
5ـ جواهرالكلام, ج29, ص:82 اشتد غضب الله على امرإه ذات بعل ملات عينها من غير زوجها او غير ذى محرم منها فانها ان فعلت ذلك احبط الله كل عمل عملته.
6ـ ر.ك. شيخ صدوق, ثواب الاعمال, ص331.
7ـ الحر العاملى, وسأل الشيعه, ج14, ص60.
8ـ متن روايت چنين است: قلت: إينظر الرجل الى المرإه يريد تزويجها فينظر الى شعرها و محاسنها؟ قال: لابإس بذلك اذا لم يكن متلذذا.
9ـ نراقى, مستندالشيعه, ج2, ص473.
10ـ شيخ صدوق, علل الشرايع, ج2, ص:251 حرم النظر الى شعور النسإ المحجوبات بالازدواج و غيرهن من النسإ لما فيه من تهييج الرجال, و ما يدعو التهييج الى الفساد و الدخول فيما لا يحل و لا يجمل و كذلك ما اشبه الشعور.
11ـ فقهايى كه اجماع مدركى را حجت نمى دانند, در اينجا نمى توانند به اجماع استناد كنند. آيت الله حكيم, هرچند چنين مبنايى دارد ولى در اينجا متذكر اشكال نشده است, و آيت الله محقق داماد در بحث كنونى مى گويد: يشكل الجمود على مثل هذا الاجماع المتحمل استناد مجمعيه الى ما فى الباب من الادله. كتاب الصلاه, (تقريرات محقق داماد), ج2, ص73.
12ـ نراقى, همان.
13ـ نراقى, مستند الشيعه, ج2, ص:473 ان تحريم النظر بتلذذ مطلقا لا مستند له بل اللازم الحكم به فى موضع ثبت فيه الاجماع. قابل توجه است كه در مستمسك (20/14) با نقل بخش ناقصى از كلام مستند الشيعه, حرمت نظر با تلذذ به زبان غير مسلمان را از نظر نراقى ((اجماعى)) دانسته است, در حالى كه همان گونه كه عبارت مستند الشيعه را نقل كرديم, وى به عدم ثبوت اجماع در اين مورد تصريح كرده است.
14ـ سيدمحسن حكيم, مستمسك العروه الوثقى, ج14, ص30.
15ـ سيداحمد خوانسارى, جامع المدارك, ج4, ص140.
16ـ ابن سينا, الرسأل, (رساله العشق), ص387, و رسأل ابن سينا, ترجمه ضيإالدين درى, ص115.
17ـ صدرالمتإلهين, اسفار, ج7, ص173 و 174.
18ـ گمان حرمت در چنين مواردى حاج ملا هادى سبزوارى را سبب آن شده است كه مسإله اجتماع و امر و نهى را در اينجا طرح كند (حاشيه اسفار, ج7, ص174) در حالى كه نظر با تلذذ يا صرفا حرام است و شهوى, و يا صرفا حلال است و غير شهوى. و تلذذ در نگاه حلال, نهى ندارد.
19ـ ر.ك. سيداحمد خوانسارى, جامع المدارك, ج4, ص145.
20ـ محقق حلى, شرايع الاسلام, ص171.
21ـ سيدمحمدكاظم يزدى, العروه الوثقى, كتاب النكاح, مسإله 26.
22ـ شيخ انصارى, كتاب النكاح, ص54.
23ـ كلينى, كافى, ج5, ص:542 قلت لابى الحسن(ع) انى مبتلى بالنظر الى المرإه الجميله فيعجبنى النظر اليها فقال لى: يا على! لا بإس اذا عرف الله من نيتك الصدق, و اياك و الزنا, فانه يمحق البركه و يهلك الدين.
24ـ شهيد مطهرى, پاسخهاى استاد به نقدهاى مسإله حجاب, ص45.
25ـ نراقى, مستند الشيعه, ج2, ص471 و سيدمحسن حكيم, مستمسك العروه الوثقى, ج14, ص30.
26ـ فاضل هندى, كشف اللثام, ج1, ص , محمدحسن النجفى, جواهر الكلام, ج29, ص79.
27ـ محمدباقر مجلسى, مرآه العقول, ج20, ص387.
28ـ محمدتقى خوئى, (تقريرات كتاب النكاح آيت الله خوئى), ج1, ص57.
29ـ شهيد سيدمصطفى خمينى, مستند تحريرالوسيله, ج2, ص395.
30ـ شيخ طوسى, عده الاصول, ج1, ص152.
31ـ شهيد سيدمصطفى خمينى, مستند تحرير الوسيله, ج2, ص395.
32ـ نراقى, مستند الشيعه, ج2, ص274.
33ـ فاضل هندى, كشف اللثام, ج1, ص.
34ـ سيدمحمد محقق داماد, كتاب الصلاه (تقريرات), ج2, ص77.
35ـ شهيد مطهرى, مسإله حجاب, ص165.
36ـ محمدحسين نأينى, فوأدالاصول, ج4, ص281.
37ـ شيخ مرتضى انصارى, فوأدالاصول, ج1, ص399 و ر.ك. فوأدالاصول نأينى, ج4, ص50 و ج3, ص398.
38ـ سيدمحمدكاظم يزدى, العروه الوثقى, كتاب النكاح, مسإله 27.
39ـ نراقى, مستند الشيعه, ج2, ص473.
40ـ ابن فهد حلى, المهذب البارع, ج3, ص206. 41ـ شهيد ثانى, مسالك الافهام, ج7, ص44.
42ـ محمدحسن النجفى, جواهر الكلام, ج29, ص70.
43ـ الحر العاملى, وسأل الشيعه, ج18, ص:118 المعاصى حمى الله فمن يرتع حولها يوشك ان يدخلها.
44ـ شيخ انصارى, فرأدالاصول, ج1, ص382 و 383.
45ـ محمدحسن النجفى, جواهرالكلام, ج29, ص70.
46ـ شيخ انصارى, كتاب النكاح, ص55.
47ـ فضل بن عباس, عموزاده رسول خداست كه ترجمه نگاران وى را در ((زيبارويى و حسن جمال)) ممتاز دانسته اند.
48ـ شيخ انصارى, كتاب النكاح, ص56.
49ـ شهيد ثانى, مسالك الافهام, ج4, ص48.
50ـ سيدمحسن حكيم, مستمسك العروه الوثقى, ج14, ص30.
51ـ سوره مومنون, آيه :5 [مومنان آنانند كه] پاك دامن اند مگر در مورد همسرانشان يا كنيزانى كه به دست آورده اند كه در اين صورت بر آنان نكوهشى نيست. پس هر كه فراتر از اين جويد, آنان تجاوزكارانند.
52ـ محمدتقى خوئى, مبانى عروه الوثقى (تقريرات آيت الله خوئى), ج1, ص39.
53ـ ترديدى كه در اين باره وجود دارد از آن رو است كه مبناى اين استدلال بر ((وجوب)) حفظ خود است, ولى در خود آيه چيزى كه دلالت بر ((وجوب)) كند, وجود ندارد. اين آيه به همراه آياتى است كه صفات ((مومن كامل)) را ـ اعم از واجب و مستحب ـ را برمى شمارد: خشوع در نماز, پرهيز از لغو و ادإ زكات. و استفاده وجوب از آيه بعد ((فمن ابتغى ورإ ذلك فاولئك هم العادون)) با اين اشكال مواجه است كه دراينجا ((تمتع جنسى)) از غير همسر و كنيز, منع شده است و ((ابتغى ورإ ذلك)) به معنى طلب كردن غير از آن است و اشاره اى به ((لزوم حفظ)) ندارد. لذا مفاد آيه اين نيست ((هر كس دامن خود را از همسر و كنيز خويش حفظ نكند, تجاوزكار است)) تا استدلال به آيه تمام باشد, بلكه مفاد آيه اين است كه ((هر كه غير از همسر و كنيز خود را طلب كند, تجاوزكار است)). پس اين آيات مشتمل بر دو حكم جداگانه است: يكى ((مطلوب بودن حفظ)) دامن و ديگرى حرمت ارتباط جنسى با بيگانه. 54ـ ر.ك. شيخ طوسى تفسير التبيان. ج7, ص348, و طبرسى, مجمع البيان, ج7, ص658.
55ـ در باره اين استدلال دو نكته قابل تإمل است, يكى آنكه مفهوم ((طمع)) كه در اين آيه آمده است با مفهوم ((ريبه)) كه در زبان فقهى رايج است, تفاوت دارد, ريبه ((خوف)) ارتكاب حرام است ولى ((طمع)), ((حركتى)) از نفس به سوى مشتهيات است (مفردات راغب, 316). ديگر آنكه با توجه به آنچه كه بر خضوع در قول مترتب شده است, نهى از خضوع مى تواند ((نهى ارشادى)) براى جلوگيرى از مفسده طمع بيماردلان باشد, در اين صورت ((حكم مولوى)) از آيه استفاده نمى شود. بايد توجه داشت كه طمع در اين آيه به شكل ((علت)) براى ((نهى)) اخذ نشده است تا بتواند معمم و مخصص باشد.
56ـ سوره احزاب, آيه :32 يا نسإ النبى لستن كإحد من النسإ ان اتقيتن فلا تخضعن بالقول فيطمع الذى فى قلبه مرض و قلن قولا معروفا و قرن فى بيوتكن ...
57ـ ر.ك. شهيد مطهرى, مسإله حجاب, ص62.

لذتهاى مادى نيز بخشى از نيازهاى طبيعى انسان است كه ركن مهمى از زندگى به حساب مىآيد.(2)

از نظر فقه اسلامى, ((لذتهاى جنسى)) صرفا بايد در محدوده ((روابط زناشويى)) و بر مبناى ازدواج, قرار داشته باشد, از اين رو هر گونه عملى كه جنبه تلذذ جنسى داشته باشد و به اين منظور انجام گيرد, حتى اگر در حد نگاه كردن هم باشد, نامشروع است.

اين حكم از چنان وضوح و قطعيتى برخوردار است كه كسى در آن مناقشه اى نكرده است و فقها آن را بى نياز از استدلال دانسته اند. لذا ((اجماع)) و ((ارتكاز متشرعه)) را مهمترين دليل آن شمرده اند.(3) همچنين هر گونه صدايى كه براى چنين لذتى شنيده شود, و نيز هر گونه تماس بدنى با چنين قصدى حرام است.(4)

در باره نگاه از روى تلذذ, چند مسإله قابل بررسى است: