نام كتاب : انسان و سرنوشت انسان و سرنوشت مقدمه : عظمت و انحطاط مسلمين متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری چاپ دوازدهم : پاييز 1372 ناشر : انتشارات ص

فهرست مطالب

عنوان	صفحه
مقدمه : عظمت و انحطاط مسلمين	7
رديف اصلی مسأله سرنوشت	7
مسأله سرنوشت در اين كتاب جزء بحثهايی از علل انحطاط مسلمين قرارگرفته است	8
نويسنده از چه زمانی متوجه اين سلسله بحثها شد ؟	8
تمدن عظيم اسلامی	10
مايه گرفتن تمدن جديد اروپايی از تمدن اسلامی	10
سخنان گوستاولوبون و سخنان ويل دورانت	10
چرا مسلمانان به قهقرا برگشتند ؟	12
آنچه لازم است مقدمه اين سلسله مباحث قرار گيرد	13
طبيعت زمان از نظر فلسفه تاريخ	14
علل انحطاط مسلمين در سه بخش	15
پاره‏ای از عقايد و افكار اسلامی كه متهم و مسؤول شناخته شده‏اند	16

عناصری از اخلاق اسلامی كه انحطاط آور خوانده شده‏اند	17
برخی مقررات اسلامی از اين نظر	17
آيا خصائص و مميزات روحی ملل اسلامی عامل انحطاط مسلمين بوده است ؟	18
دو طبقه متنفذ و مسؤوليتهای آنها از اين نظر	18
عوامل بيگانه	19
مجموع موضوعات و مباحثی كه لازم است بررسی شود	19
درخواست نويسنده از فضلا و نويسندگان	21
سخنان واشنگتن ارونگ آمريكايی درباره تأثير اعتقاد به قضا و قدر در انحطاط مسلمين	22
انتقاد سخنان واشنگتن ارونگ	23
چرا در اين رساله از تعرض بعضی شاخه‏ها و فروع خودداری شده است ؟	26
انسان و سرنوشت	29
رعب و هراسی كه از شنيدن نام قضا و قدر و سرنوشت پيدا می‏شود	29
سه فرض در باب سرنوشت	30
مسأله سرنوشت از زمان پيغمبر در ميان مسلمانان مطرح شده است	31
جنبه عملی و عمومی اين مسأله	31
آيات قرآن در زمينه سرنوشت	33
آيات قرآن در زمينه اختيار و اراده	36
آيا ميان اين دو دسته از آيات تعارض است ؟	38
معتزله طرفدار اختيار و اشاعره طرفدار جبر می‏شوند	38
اصطلاح " قدری "	39
دو نوع تعارض	40
در قرآن تعارض وجود ندارد	42
آثار سوء عقيده جبر	43
استفاده سياسی از عقيده جبر در زمان بنی‏اميه	44
معبد جهنی و غيلان دمشقی با عقيده جبر مبارزه می‏كنند	44
سخنان شبلی نعمان	44
مأمون و معتصم به حمايت معتزله ، و متوكل به حمايت اشاعره برمی‏خيزند	45
مسيحيان اروپايی به استناد عقايد اشاعره ، اسلام را مذهب جبری و عامل‏ انحطاط مسلمين می‏خوانند	46

دفاع سيد جمال الدين اسدآبادی از عقيده قضا و قدر اسلام و تفكيك آن از عقيده جبر	46
مسأله سرنوشت همواره به صورت يك عقده فكری مورد توجه بشر بوده است‏	48
فلسفه مادی و سرنوشت	48
جبر و توحيد ، اختيار و تنزيه	49
مباحثه غيلان دمشقی و ربيعه‏الرای	50
مباحثه ابواسحاق اسفراينی و قاضی عبدالجبار معتزلی	50
لغت قضا و قدر	52
سه نظر درباره ارتباط حوادث با گذشته	53
اعتقاد به قضا و قدر مستلزم جبر نيست	56
توجيه آزادی و اختيار در عين حكومت قضا و قدر	58
قضا و قدرهای حتمی و غير حتمی	60
قانون عليت عمومی	60
فرضيه غلط درباره تغيير سرنوشت	63
فرضيه صحيح درباره تغيير سرنوشت	64
آيا ممكن است اراده و عمل انسان موجب تغييراتی در الواح ملكوتی بشود؟	64
موجوداتی كه امكان بيش از يك نوع از وجود دارند و موجوداتی كه امكان‏ بيش از يك نوع از وجود ندارند	66
سرنوشتهای گوناگون و امكان جانشين شدن آنها بجای يكديگر	67
امتياز بشر و برخورداری او از نوعی آزادی كه خاص خود او است	71
سؤال از رسول اكرم درباره دوا و حرز از نظر قضا و قدر	73
علی ( ع ) از سايه ديوار كج حركت می‏كند و به كسی كه از نظر قضا و قدر اعتراض می‏كند پاسخ می‏گويد	73
طرز تفكر مسلمانان صدر اول اسلام	74
اعتراض ابوعبيده جراح به عمر درباره فرار از طاعون و پاسخ عمر	75
سرچشمه اين تعليمات خود قرآن است	76
تغيير ناپذيری در طبيعت	77
نظامات لايتغير از نظر قرآن	78
تفسيرهای ديگر درباره قضا و قدر حتمی و غير حتمی	81

تأثير عوامل معنوی	85
چون قضا آيد نماند فهم و رأی	89
تفسير احاديثی كه می‏گويد : چون قضای الهی بيايد همه اسباب و علل ازكار می‏افتد	92
ريشه قرآنی اين احاديث	93
تفاوت حساس ميان عقيده قضا و قدر الهی و جبر مادی	95
اعتقاد به قضا و قدر الهی آنطور كه اسلام تعليم می‏دهد اراده و همت را مضاعف می‏كند	97
منطقی كه در تمام جهان از مختصات قرآن است	99
پاسخ عجيب و عميق اميرالمؤمنين در جواب كسی كه از استطاعت سؤال كرد	104
سطح عالی منطق اسلام در معارف الهی	106
اسلام با منطق عالی خود ، اكابر متكلمين را پشت سر می‏گذارد	107
ناتوانی احمد امين مصری از درك منطق اسلام	108
نظر گوستاولوبون و انتقاد آن	109
نظر ويل دورانت و دومينيك سوردل و انتقاد آنها	110
مستشرقين ، معتزله را تمجيد می‏كنند	111
چه چيز سبب شد كه مسلمين درباره قضا و قدر و جبر و اختيار بحث كنند ؟	113
مستشرقين سرچشمه عقيده جبر را اسلام ، و سرچشمه عقيده آزادی و اختيار راجهان مسيحی می‏دانند	113
انتقاد از نظر مستشرقين	114
اشتباه عجيب " دوزی " مستشرق معروف هلندی	115
بحثی حديثی	118
حديثی از اهل سنت و حديثی از شيعه در تفسير دستور پيغمبر درباره فرار از طاعون و وبا	118
تفسير حديثی از كافی كه می‏گويد اميرالمؤمنين به تذكر كسی كه گفت از پای ديوار خراب برخيز اعتنا نكرد	121
	121
شبهه جبريون درباره اينكه لازمه علم ازلی الهی اين است كه همه حوادث‏جبرا صورت گيرد و شعر منسوب به خيام كه " گر می‏نخورم علم خدا جهل بود"	124