لینک اینستاگرام:https://www.instagram.com/mahsa_jasur?utm_sourc

درآمدي بر طراحي برنامه هاي درسي با تاكيد بر رويكردهاي تلفيقي

عادل پيغامي

فهرست :

• مقدمه
• چرايي رويكرد تلفيق
• انواع رويكردهاي تلفيق
• درون رشته اي موازي
• ميان رشته اي
• چند رشته اي
• چند رشته اي متقاطع
• چند رشته اي متكثر
• فرارشته اي
• فرارشته اي افقي
• فرارشته اي قائم
• فرارشته اي مورب

مقدمه :

فلسفه آموزش در گذشته صرفاً به انتقال مجموعه اي از يك دانش سازمان يافته و يا ايجاد و ارتقاء نظام ارزشي حاكم بر رفتارهاي فرد و جامعه محدود مي شد كه اين مهم در چارچوب و برنامه اي برأمده از يك نظام رشته اي با ساختاري مشخص و زنجيره اي نهادينه از مفاهيم روشها و گامهاي آموزشي عملي مي شد.

اما امروزه فلسفه آموزش به بيش از آنچه در گذشته بود توسعه يافته و رويكردهاي جديدي مورد استفاده قرار گرفته كه در آنها اهميت اصلي به شخص انسان داده مي شود نه به مسيري كه وي طي مي كند . دراين برنامه ها واقعيتها و نيازهاي دنياي جديد در فراسوي ساختار يكسويه نگر رشته ها جستجو شده و جزئي نگري و محدوديتهاي تخصصي شدن و تقسيم علوم مطعون واقع مي شود.

آشنايي با اين رويكردها و چرايي آنها براي برنامه ريزان درسي بويژه در دانشكده ها و موسساتي كه در پي دستيابي به مرزهاي جديد و خلق بايسته هاي خاص در عرصه علوم بويژه علوم انساني هستند لازم و كارآمد است.

دراين نوشته به اختصار و ايجاز تمام به معرفي اجمالي آنها مي پردازيم.

1) چرايي رويكرد تلفيق :

عوامل و بستر موثر در ظهور رويكردهاي تلفيقي و عنايت به نظامهاي غير رشته اي را مي توان در موارد ذيل خلاصه كرد:

الف) انسان و پيچيدگيهاي آن و همچنين طبيعت و ابعاد مختلف آن و تعدد و تكثر رهيافتها, روشها و ابعادي كه مي توان آنها را در بررسي از واقعيت هاي فيزيكي يا انساني مورد توجه قرار داد و از سوي ديگر لازمه منطقي رشد و پيشرفت در علوم كه به انقسام موضوعي و روشي درعلوم منجر شده, موجب مي شود كه دانش سازمان يافته ( ديسيپلين ) يا علوم متعارف نتوانند به خوبي بر واقعيت منطبق شده و الگو و آينه اي گويا و شناسنده از آن باشند. فلذا برنامه ريزان و طراحان آموزشي با تفطن براين موضوع به تلفيق رشته ها و معارف بشري دست مي زنند تا يافته هاي جديدي را در عرصه علم و فن آوري كسب كرده باشند و به يكسري مسائل جديد, مستحدثه و چند وجهي, پاسخهاي درخور يابند.

ب) رشد بيش از حد و روز افزون مرزها در علوم موجبات تبعاتي شده كه نياز محيط هاي علمي به برنامه هاي غير رشته اي را توجيه و تثبيت كرده است. اين تبعات عبارتند از :

- دگماتيزم و فانتسيزم[1] كه به تبع تخصصي شدن در عرصه علوم پيدا شده است .

- جزئي نگري , غير واقع نگري و يكسويه نگري ناشي از تقطيع علم

- حاكميت روشها و مبادي انتزاعي و تجريدي فارغ يا حتي مغاير با واقعيت بويژه ناشي از تحويل گرايي مفرط1

- حاكميت نوعي بي اطلاعي و بي فايدگي هر يك از رشته ها نسبت به ساير رشته ها و فقدان هرگونه تعامل و تاثير و تاثر مثبت ميان رشته ها

- عدم اطلاع و استفاده از مواهب مربوط به جامعيت و سازگاري دروني علم و ناديده انگاشتن ديدگاه كل گرايانه

- افزايش كارآمدي علوم در دستيابي به اهداف چند وجهي و متكثر

- عدم وجود شرايط انتقال علوم فراگرفته شده به موقعيتها و نظامهاي مختلف

ج) توليد علوم مطلوب ، كه مي توان جريانات موجود در اين عرصه را در سه دسته جريانات مسيحي ، جريانات پست مدرن و جريانات اسلامي كه در پي تعريف و تبيين علوم اسلامي نوين هستند, خلاصه كرد.

د) دريافت اين حقيقت كه نظامهاي محتوايي رشته ها در واقع و ابتدا نوعي طبقه بندي عملي براي دانش و موضوعات تحقيقي – پژوهشي وابسته به آن رشته به شمار مي رفته و الزاماً به معناي مبنايي براي سازماندهي آموزشي نمي تواند مفيد و ضروري واقع شود.

درمجموع رويكردهاي تلفيقي در پي اين هستند كه با ارائه سازماندهي خاصي از آموزش ، فرصتهايي را براي فراگيران فراهم سازند تا با اصول ، مبادي ، روشها و موضوعات متنوع در قلمروهاي متعدد آشنا شوند. و اين البته به معناي نفي محاسن و فوايد نظامهاي رشته اي نيست. رويكرد رشته اي به علت برخورداري از آگاهي سازمان يافته از حقيقت از طريق مفاهيم و الگوهاي مربوط و رشد تدريجي و منطبق بر مسير تعريف شده ، اثر اطمينان بخشي بريادگيرنده دارد.

رويكرد رشته اي ، يادگيرنده و ياددهنده را مستقيماً با ساختاري منطقي مواجه مي كند كه خودبخود توالي زنجيره مفاهيم , پيش نيازهاي موضوعي و روشي خاص را رعايت كرده و از طريق مفاهيم و الگوها , ساختارهاي حقيقت را آشكار مي كند. و اين خود امتيازي قابل توجه است كه نبايد در رويكردهاي تلفيقي رقيب مورد غفلت واقع شود. در واقع ساختار منطقي علم بي فايده نيست بلكه بحث در شيوه استفاده از آن و مهارتهاي بدست آمده براي يادگيرنده است. لذ ا « ساختار منطقي يك علم »و « سازماندهي مهارتها » دو متغيري هستند كه در يك برنامه درسي خوب همزمان بايد مورد عنايت باشند و تركيب بهينه اي از آنها مورد استفاده برنامه ريز واقع شود.

لازم بذكر است در ادبيات نوپاي برنامه درسي تلفيقي كه در ايران وجود دارد ، عمدتاً اصطلاح « ميان رشته اي » معادل همه رويكردهاي غير رشته اي و تلفيقي بكار مي رود كه چندان مقرون به دقت و صحت نيست و در ادامه اين نوشته خواهيم ديد كه رويكردها ميان رشته اي يكي از حالات متصور براي برنامه نويسي تلفيقي مي باشد.

2) انواع رويكردهاي تلفيق

بطور كلي و براساس نمودار شماره يك صفحه آتي ،‌رهيافتهاي موجود در طراحي برنامه هاي درسي به حصر عقلي در دو دسته رهيافتهاي رشته اي1 و رهيافتهاي غير رشته اي2 تقسيم بندي مي شوند. رهيافتهاي غير رشته اي نيز خود به دو دسته رويكردهاي تلفيقي با محوريت رشته و رويكرد تلفيقي بدون محوريت رشته دسته بندي مي شوند.

رهيافتهاي طراحي در برنامه هاي درسي

رهيافت رشته اي (Disciplinary Approach) رهيافت غير رشته اي ( تلفيقي) (Non-Disciplinary Approach)

رويكرد درون رشته اي موازي3

رويكرد ميان رشته اي4

تلفيق بامحوريت رويكرد چند رشته اي5 رويكرد چند رشته اي متقاطع6

رويكرد چند رشته اي متكثر7

تلفيق بدون محدوديت رشته يا رويكرد فرارشته اي8

فرا رشته اي افقي فرا رشته اي قائم

فرا رشته اي مورب

نمودار شمار يك

اساس كار رهيافت هاي تلفيقي با محوريت رشته در جدول شماره يك و رهيافت فرارشته اي كه خود به سه حالت ديگر تقسيم مي شود ،‌بر اساس جدول شماره دو تعريف و سازماندهي مي شود . در جدول شماره يك همانطور كه مشاهده مي شود ساختار منطقي چند حوزه علمي ،‌از مفاهيم و مباني تمام تا مفاهيم خاص مورد نظر بوده و تركيبها و تلفيقهاي افقي ، قائم و مورب در سطوح مختلف مي تواند حالتهاي مختلف از برنامه هاي درسي را پديد آورد . بديهي است سياست حاكم بر برنامه درسي و مقاصد آموزشي مورد نظر درتعيين نوع رشته ها , مفاهيم و سطوح آنها نقش مهمي را ايفا مي كند.